Kategoria: Pracownia Percepcji i Badań Odbiorców

Morality and Sensation. Notes on the aesthetic and non-aesthetic experience of art

–> czytaj publikację webową

Co łączy badania okulograficzne, sztukę, politykę, neuronaukę i fenomenologię? Jak patrzymy na obrazy i jak one na nas wpływają? Czy nasze przekonania wpływają na odbiór obrazów i co kryje się za naszym doświadczeniem estetycznym? To tylko niektóre z pytań, na które starają się odpowiedzieć autorzy książki łączącej refleksje nad naturą naszego umysłu, uwagi o metodzie badawczej i sztukę. Punktem wyjścia do badań było pytanie o to, na ile postawy polityczne i światopogląd wpływają na odbiór sztuki współczesnej. Okazało się, że to dopiero początek szerszych rozważań nad fenomenem recepcji.

Książka w intrygujący sposób zestawia ze sobą pozornie wykluczające się podejścia: kwestie światopoglądowe uwarunkowane genetycznym zaprogramowaniem mózgu oraz inspirowane fenomenologią koncepcje afektywności i ucieleśnionych procesów odbioru. Badania okulograficzne i pogłębione wywiady indywidualne dostarczyły niezwykle interesującego materiału, który pozwolił na sformułowanie kilku, często zaskakujących, wniosków i stał się impulsem do dalszej refleksji metodologicznej i badań nad sztuką. Dzięki zakotwiczeniu książki zarówno w bogatej i różnorodnej literaturze, jak i w danych pozyskanych w procesie badawczym, otrzymujemy solidną, inspirującą i skłaniającą do refleksji książkę.

***

Przy całej złożoności logiki, jaka towarzyszy autorom w opisie doświadczenia sztuki przez badacza i dotyczącej perspektywy badacza poszukującego innych możliwości poznania, w proponowanym podejściu widać wyraźne zaznaczenie ram organizujących. O ile dla czytelnika kluczowa będzie interpretacja danych zebranych w trakcie procesu badawczego, o tyle dla socjologów-badaczy równie ważne może być szczegółowe przyjrzenie się samemu procesowi pozyskiwania danych, dokumentowania etapów doświadczenia i budowania relacji między obrazem a odbiorcą, z innej niż tradycyjna perspektywy badania recepcji sztuki (np. w ujęciu P. Bourdieu).

Prof. Paulina Rojek-Adamek,
Instytut Filozofii i Socjologii, Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

Książka metodologicznie odważna i prowokująca do myślenia, implikująca kontrowersyjne pytania o determinizm neuronalny czy ewolucyjny w odniesieniu do sztuki, a jednocześnie nie dająca jasnych i prostych odpowiedzi i unikająca radykalnych konkluzji; pozostawia też sztukę z Benjaminowską aurą tajemniczości, do której nie sposób podejść tak, by jej dotknąć i ostatecznie obnażyć.

Prof. Monika Murawska,
Międzywydziałowa Samodzielna Katedra Edukacji Teoretycznej, Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie

Estetyczne i pozaestetyczne czynniki kształtujące odbiór polskiej sztuki współczesnej

Przyjmuje się, że istnieje wiele czynników odpowiedzialnych za interpretację i rozumienie sztuki. Wśród nich wymienić można dyspozycję estetyczną, przygotowanie intelektualne, doświadczenie czy status społeczny. Jednak w naszym badaniu interesują nas także pozaestetyczne socjokulturowe czynniki. Sprawdzamy, na ile światopogląd i zespół postaw wobec kluczowych aspektów życia społecznego ma znaczenie w procesie odbioru komunikatu artystycznego. Przyjmujemy fenomenologiczną perspektywę ujmowania estetyki, zgodnie z którą centralną kwestią staje się doświadczenie sztuki, jego afektywne, motoryczne i poznawcze aspekty. Interesuje nas skonfrontowanie tego, co przedrefleksyjne, intuicyjne i natychmiastowe, z tym co refleksyjne, deklaratywne i kulturowe. Badamy młodą inteligencję, czyli osoby z wyższym wykształceniem w przedziale wieku 20–30 lat. Pomiary realizujemy za pomocą tradycyjnych i nowoczesnych narzędzi badawczych. Oprócz kwestionariusza i wywiadu swobodnego stosujemy technikę eye-trackingu, face-readingu i GSR (elektryczne przewodzenie skóry).

Badanie realizują:

Dr hab. Tomasz Ferenc, prof. UŁ, socjolog, kierownik Katedry Socjologii Sztuki. Jego obszar zainteresowań koncentruje się na antropologii i socjologii wizualnej, procesach migracyjnych i kulturze pogranicza oraz na biograficznie zorientowanej socjologii sztuki.

Dr Kamila Biały, adiunkt w Katedrze Socjologii Sztuki w Instytucie Socjologii UŁ, socjolożka i psychoterapeutka, jej obszar zainteresowań to epistemologiczne problemy poznania, w tym zwłaszcza fenomenologiczna krytyka kultury, zagadnienie niedualizmu, posthumanizm.

Mgr Dagna Kidoń, doktorantka Szkoły Doktorskiej Nauk Społecznych UŁ. Badania doktorskie z wykorzystaniem okulografii realizuje w ramach Pracowni Percepcji i Badań Odbioru. W swojej pracy naukowej skupia się na uwarunkowaniach społecznych percepcji polskiej sztuki współczesnej.

 

Ruszyły badania nad percepcją sztuki

Trwają socjologiczne badania doktorantki Dagny Kidoń nad odbiorem sztuki współczesnej z wykorzystaniem technologii eye-trackingu. Badani poddawani są eksperymentom w Warszawie i w Łodzi. Podczas sesji oglądają instalacje artystyczne, udzielają wywiadów oraz rozwiązują testy. Uzyskane dane jakościowe oraz ilościowe mają docelowo wykazać sposób odczytywania i rozumienia sztuki nowoczesnej przez osoby wizytujące w galeriach i muzeach. Do pomiaru ruchu gałek ocznych wykorzystywany jest mobilny eyetracker Pupil Labs Invisible.

Badania widowni dziecięcej

Celem zespołu badawczego jest odpowiedź na pytania nurtujące twórców filmów dla najmłodszych dzieci na temat formy, problematyki i oddziaływania filmu na dzieci w wieku 4–6 lat. Plan badań najmłodszej widowni, z uwagi na pandemię COVID-19 musiał zostać adoptowany do istniejących ograniczeń i wykorzystać pojawiające się szanse zbierania danych związanych z uczestnictwem dzieci w seansach i wydarzeniach filmowych online.  

Z uwagi na zwiększone ryzyko oparcia badań na jednorodnych metodach, zdecydowano o wykorzystanie pluralizmu metodologicznego, który pomimo sytuacji reżimu sanitarnego pozwoli zrealizować cele badawcze. 

Badania widowni realizowane będzie z wykorzystaniem interdyscyplinarnego podejścia. Spośród podstawowych, zastosowanych metod wymienić należy:  

  • studia literatury,   
  • analizę filmów,
  • analizę raportów i badań (desk research)  

ale także:   

  • metody ilościowe (analiza danych statystycznych dotyczących odbioru filmu oraz ilości porzuconych wyświetleń w przypadku wydarzeń online),   
  • metody jakościowe t.j. indywidualne wywiady pogłębione (IDI) i ewentualnie grupowe wywiady zogniskowane (FGI), które mogą być prowadzone w małych grupach i z zastosowaniem komunikatorów internetowych.  

Realizacja badań z fizycznym udziałem dzieci za pomocą narzędzi biometrycznego badania emocji (facereading i GSR), czy okulografu zostały odroczone w czasie na 2022 z uwagi na obecną nieprzewidywalną sytuację epidemiczną. Dobór różnorodnych narzędzi pozwoli skonfrontować uzyskaną wiedzę z różnych perspektyw (twórców, odbiorców i osób wspierających np. edukatorów czy programerów festiwali). 

Prowadzone badania posłużą do dalszych prac związanych z pilotażowym opracowaniem systemu ratingu filmów dla dzieci. Będą także mogły być wykorzystane w pracy psychologów i logopedów wykorzystujących filmy, jako narzędzie terapeutyczne.

Społeczne uwarunkowania percepcji sztuki współczesnej

Jak widz ogląda dzieło sztuki współczesnej? Jak bardzo zależy to od rodzaju eksponatu, a jak od samego widza? Co wpływa na to, jak oglądamy obrazy? Badanie oparte na osiągnięciach neurobiologii czerpie też z nauk kognitywnych, pokazujących związki cielesności i percepcji z myśleniem. 

Badanie ma na celu zestawienie dotychczasowych osiągnięć badawczych z nowoczesną technologią, która może poszerzyć wiedzę i określić prawidłowości w schematach postrzegania sztuki.  

Ponieważ sztuka jest zjawiskiem złożonym i wieloaspektowym, uzasadnione jest, aby analiza jej odbioru była interdyscyplinarna i łączyła perspektywy z dziedziny socjologii, estetyki oraz psychologii percepcji.  

Nowoczesna technologia korzystająca z dorobku neuronauki, zostanie skonfrontowana z teorią uwarunkowania społecznego odbioru sztuki, opracowaną między innymi przez Pierre’a Bourdieu. W ten sposób piękno jako pojęcie o filozoficznej tradycji zostanie włączone do neurobiologicznych rozważań nad genezą przyjemności estetycznej. 

Badania realizowane jest w ramach Szkoły Doktorskiej Nauk Społecznych Uniwersytetu Łódzkiego. 

Zastosowania nowych mediów w działaniach podmiotów sektora kreatywnego oraz w procesach decyzyjnych odbiorców kultury

Na procesy zarządzania wartością w sferze kultury, obejmujące jej definiowanie, kształtowanie, komunikowanie i oferowanie uczestnikom kultury, silny wpływ wywierają nowe technologie. Poszerzają one możliwości realizacji wizji i koncepcji artystycznych, a także marketingowych, gdyż celem zarządzania technologią staje się tworzenie spirali wartości, w której to co możliwe w sferze nowych technologii będzie inspiracją dla tego, co wskazane jest w sferze zarządzania wartością dla uczestnika kultury i odwrotnie. Znajduje to odzwierciedlenie w koncepcji determinizmu technologicznego, a także w dokonujących się przemianach zachowań uczestników kultury i wirtualizacji uczestnictwa w kulturze. Wraz z rozwojem technokultury pojawił się technooptymizm, ale równocześnie technolęki i niepokoje związane z nowymi technologiami. W szczególności dotyczą one jakości algorytmów i danych je zasilających oraz zjawiska określanego jako tzw. bańka filtrująca, polegającego na zamykaniu się internautów w odizolowanych światach i korzystaniu przez nich z treści zgodnych z ich dotychczasowymi postawami. W tym kontekście ujawnia się luka badawcza dotycząca charakteru związków kultury i technologii oraz roli i zastosowań internetu w procesach decyzyjnych odbiorców kultury, a także w działaniach marketingowych instytucji kultury w Polsce. Mając na uwadze potrzebę holistycznego ujęcia badanego problemu, postępowanie badawcze zostało oparte na idei triangulacji jakościowych i ilościowych badań empirycznych, które są realizowane wśród twórców, dyrektorów naczelnych, dyrektorów/kierowników artystycznych, kierowników działów marketingu/promocji/sprzedaży oraz właścicieli instytucji kultury, a także uczestników kultury. Dotychczas w procesie badawczym zrealizowano w nurcie badań jakościowych: 3 zogniskowane wywiady grupowe z uczestnikami kultury i 8 pogłębionych wywiadów indywidualnych z twórcami oraz osobami zarządzającymi instytucjami kultury, a w ramach badań ilościowych: 321 wspomaganych komputerowo wywiadów telefonicznych (CATI) z przedstawicielami instytucji kultury. Przeprowadzono również badanie ilościowe wśród uczestników kultury; zostało ono zrealizowane z wykorzystaniem ePanelu wśród 456 uczestników kultury.

Pracownia Percepcji i Badań Odbiorców

W ramach Pracowni Percepcji i Badań Odbiorców realizowane są badania uczestników i twórców kultury oraz innych podmiotów sektora kreatywnego. Istotną grupę badawczą stanowią również młodzi widzowie i tworzone dla nich treści (w szczególności filmy animowane). Przedmiot badań koncentruje się na znaczeniu nowych mediów zarówno w procesach kreacji, promocji i dystrybucji, jak i uczestnictwa w szeroko pojętej kulturze wizualnej. Oprócz badań realizowanych klasycznymi metodami w procesie badawczym stosuje się podejście odwołujące się do dorobku neuronauk (w tym neuroestetyki), opierające się m.in. na badaniach okulograficznych (eyetrackingowych), czy biometrycznych badaniach emocji (face reading i GSR). Pracownicy Pracowni poszukują odpowiedzi na pytania: jak przebiegają i czym są warunkowane procesy odbioru kultury oraz jaką rolę pełnią nowe technologie w tworzeniu i zarządzaniu sferą kultury.

Pracownia wspiera również badawczo pozostałe pracownie Laboratorium.

Kierowniczka pracowni:

Magdalena Sobocińska, msobocinska@vnlab.org